عوامل موثر بر مشاركت در انتخابات مجلس شورای اسلامی

داود امامی – روزنامه نگار

براي گرم شدن تنور انتخابات چند عامل مي توانند اثرگذار باشند كه هر كدام در زمان و نوبت خاص خود نقش ايفا مي كنند كما اينكه در برگزاري سالم انتخابات نيز عواملي دخالت دارند كه آنها نيز در وقت و شرايط زماني خاص خود مي توانند در كشاندن مردم به پاي صندوق هاي راي موثر باشند.

انتخابات هم براي مردم امتحان است و هم براي مسئولان . آنچه به مردم مربوط مي شود دو بخش دارد يكي حضور سالم و صادقانه فعالان سياسي و داوطلبان نمايندگي و طرفداران آنها در كليه اقداماتي كه در طول دوران انتخابات اعم از تبليغات و وعده دادن ها و اظهارنظرها بعمل مي آورند و ديگري احساس وظيفه مردم براي حضور پرشور در پاي صندوق هاي راي كه حمايت عملي از نظام جمهوري اسلامي و آرمانهاي انقلاب اسلامي است . همانگونه كه مردم بايد داوطلبان را با آرا خود در ورود به مجلس حمايت نمايند و البته با دقت و درايت لازم افراد شايسته اي را انتخاب كنند كه ورودشان به مجلس منشا اثر باشد خود داوطلبان نيز بايد همين دقت را اعمال نمايند و اصراري بر ورود افرادي كه شايستگي ها و كارآمدي لازم را ندارند نداشته باشند. مجلس جاي قانونگذاري و نظارت بر عملكردهاست و در چنين جائي فقط بايد شايسته ترين ها حضور يابند.

علاوه بر اين انتخابات براي مجريان آن نيز يك امتحان است . بررسي صلاحيت داوطلبان چه توسط هيئت هاي اجرائي و چه توسط شوراي نگهبان يكي از مراحل اين امتحان است كه مسئولان مربوطه بايد از آن با سربلندي بيرون بيايند. در اين مرحله همانگونه كه رهبر معظم انقلاب بارها فرموده اند همه اقدامات و تصميمات بايد براساس قانون باشد. هيچكس حق ندارد خارج از چارچوب هاي قانوني و براساس سلايق شخصي يا تمايلات ديگر در اين زمينه تصميم گيري نمايد. مقيد بودن به قانون هرچند ممكن است در كوتاه مدت با منافع فردي يا گروهي اين و آن منطبق نباشد لكن در دراز مدت و در كلان به نفع كشور ملت و نظام است و آرمان هاي انقلاب و ارزشهاي اسلامي را تقويت و فرهنگ قانونمداري را نهادينه مي كند و به نفع آحاد مردم حتي همان كساني است كه ممكن است در كوتاه مدت آنرا به نفع خود ندانند.

ترديدي نيست كه اگر همه مسئولان اجرائي و نظارتي در بررسي صلاحيت داوطلبان به قانون عمل كنند و از چارچوب قانون تجاوز ننمايند مردم براي حضور در پاي صندوق هاي راي تشويق خواهند شد. بدين ترتيب مجريان و ناظران اين امكان را در اختيار دارند كه در همين مرحله زمينه حضور پرشور مردم را در پاي صندوق هاي راي فراهم نمايند و از اين طريق به تقويت پايه هاي نظام جمهوري اسلامي كمك كنند.

بي طرفي مسئولان دولتي عامل مهم ديگري است كه مي تواند در گرم تر شدن تنور انتخابات موثر باشد . تعبير دولت در اينجا به معناي فقط دستگاه اجرائي نيست . همه كساني كه به نحوي در مصدر قدرت هستند و امكاناتي را در اختيار دارند بايد از اعمال قدرت و استفاده از امكانات نظام و بيت المال براي حمايت از افراد مورد نظر خود پرهيز نمايند. با اين روش است كه ميتوان انتخابات را كاملا عادلانه برگزار كرد و مردم را كه هميشه تشنه عدالت هستند به حضور پرشور در صحنه تشويق نمود.

رعايت آنچه در اين اصول آمده علاوه بر آنكه موجب گرم شدن تنور انتخابات خواهد شد مردم را به انتخاب اصلح نيز ترغيب خواهد كرد درحاليكه اگر اين اصول رعايت نشوند آرا مردم به طرف كساني متمايل خواهد شد كه حقوق قانوني آنها رعايت نمي شود و چنين چيزي بهيچوجه به نفع نظام و كشور و ملت نخواهد بود.

نگاهی به میزان مشارکت مردمی در انتخابات مجلس در ادوار گذشته

اولین دوره

انتخابات این دوره که اولین دوره انتخابات مجلس شورا پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به فاصله ی ۱۳ ماه بعد از  آن میباشد در اواخر سال ۱۳۵۸ و بعنوان آخرین انتخابات سال ۵۸ در سراسر کشور برگزار شد . قبل از آن و در طول سال۱۳۵۸ پنج انتخابات دیگر به ترتیب :رفراندوم جمهوری اسلامی ,خبرگان قانون اساسی ,شوراهای شهر و روستا ,قانون اساسی و ریاست جمهوری برگزار شده بود .

در این دوره ۱۴/۵۲ درصد از کل واجدان شرایط حق رای شرکت داشتند که در بین انتخابات گوناگون سال ۵۸ بعد از انتخابات خبرگان قانون اساسی ,کمترین میزان مشارکت است و نسبت به انتخابات قبلی- دوره اول ریاست جمهوری -۱۵ درصد کاهش دارد .استان تهران ۶۱ درصد مشارکت را شاهد بود و از ۲۴ استان,  ۱۰ استان کمتر از ۵۰ درصدو ۱۴ استان بیشتر از ۵۰ درصد شرکت کننده داشتند . کمترین میزان مشارکت برای استان های کردستان با ۴۹/۲۲ درصد و سیستان و بلوچستان با ۷۹/۲۹ درصد و کرمان و کرمانشاه با ۳۷ درصد ثبت شد و بیشترین مشارکت برای استانهای : مرکزی با ۹۰ درصد و یزد با ۹۱/۶۴ درصد سمنان با ۳۸/۶۲ درصد و تهران با ۱۳/۶۱ درصد ثبت شده است. در آن دوره استان مرکزی شامل قم و مرکزی فعلی بود. نکته دیگر اینکه ۴ استان از استان هایی که  که کمتر از ۵۰ درصد مشارکت دارند جز ۱۰ استان پرجمعیت کشور هستند . ( آذربایجان شرقی ,آذربایجان غربی ,کرمان و گیلان ) و سه استان دیگر عبارتند از : همدان ,هرمزگان و کهکیلویه و بویر احمد .

دومین دوره

این دوره در سال ۱۳۶۳ در اواسط دوران جنگ تحمیلی و در دوران ریاست جمهوری مقام معظم رهبری برگزار شد .  میزان مشارکت در این دوره برای کل کشور ۶۴/۶۴ درصد است که نسبت به دوره اول برابر با ۵/۱۲درصد بیشتراست.میزان مشارکت در استان تهران برابر با ۳۴/۶۰ درصد است که نسبت به دوره قبل ۱ درصد کاهش دارد .از ۲۴ استان ۲ استان کمتر از ۵۰ درصد مشارکت دارند : فارس با ۹۱/۴۷درصد و سمنان با ۵۹/۳۸ درصد وبالاترین استان ها عبارتند از : زنجان با ۸۱ درصد کهکیلویه با ۸۷/۷۸ درصد,خوزستان با ۵۲/۷۵  ویزد با ۲۳/۷۵ .درحالی که در اکثر استان ها( ۲۱ استان ) با افزایش مشارکت روبرو هستیم از جمله افزایش ۳ برابر در کردستان و ۲ برابر در سیستان وبلوچستان ولی با کاهش مشارکت در استانهای فارس , مرکزی و سمنان مواجه ایم که استان سمنان کاهش چشمگیری دارد .

سومین دوره

دوره سوم این دوره در سال ۱۳۶۷ و بعنوان آخرین دوره انتخابات مجلس در زمان حیات امام خمینی ( ره) و در زمان دفاع مقدس و ریاست جمهوری مقام معظم رهبری برگزار شد . میزان مشارکت در این دوره برابر ۷۲/۵۹ درصد برای کل کشور است . میزان مشارکت در استان تهران برابر با ۲۳/۴۳ درصد و کاهش ۱۷ درصدی نسبت به دوره قبل است . برای اولین بار میزان مشارکت در تهران به کمتر از ۵۰ درصد می رسد و در بین ۲۴ استان فقط یک استان کمتر از ۵۰ درصد مشارکت در انتخابات دارد .و بعد از تهران سیستان و بلوچستان با ۵۰ درصد در رده دوم قرار دارد . بالاترین میزان مشارکت برای استان های :کهکیلویه با ۹۳/۸۴ درصد,ایلام با ۸۵/۸۳ درصد ,سمنان با ۵۵/۷۷ درصد و مرکزی با ۷۳/۷۶ درصد است. در مجموع در ۱۲ استان کاهش و ۱۰ استان افزایش داریم و ۲ استان تغییری ندارند.افزایش مشارکت در استان سمنان نسبت به دوره قبل قابل توجه و کاهش در مشارکت در استان تهران –به کمتر از ۵۰ درصد- نیز .مهم است.

چهارمین دوره

دوره چهارم در سال ۱۳۷۰ و دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی برگزار شد این دوره اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی در دوره رهبری مقام معظم رهبری است . میزان مشارکت در کل کشور برای این دوره برابر با ۸۱/۵۷ درصد است که نسبت به دوره قبل ۲ درصد کاهش دارد . استان تهران با ۴ درصد کاهش نسبت به دوره قبل با ۳۵/۳۹ درصد مشارکت به همراه استان اصفهان آن هم با ۴/۴۹ درصد  تنها استان هایی هستند که کمتر از ۵۰ درصد مشارکت دارند از مجموع ۲۵ استان ( اردبیل تاسیس شده بود )۱۵ استان کاهش و ۸ استان افزایش و ۱ استان نیز بدون تغییر بود . ( ۱ استان نیز جدید التاسیس است ).بیشترین میزان مشارکت برای استان های کهکیلویه با ۸۶ درصد و چهار محال و بختیاری با ۸۲ درصد و ایلام با ۷۸ درصد است.

دوره پنجم

دوره پنجم در سال ۱۳۷۴ برگزار شد این انتخابات دومین و آخرین دوره انتخابات مجلس در زمانریاست جمهوری هاشمی رفسنحانی  بود . در این دوره میزان مشارکت به ۱/۷۱ درصد در کل کشور رسید که علاوه بر اینکه نسبت به دوره قبل ۱۴ درصد افزایش دارد و پس از دو  دوره کاهش ,حد نصابی از مشارکت در انتخابات مجلس شورا را بر جا گذاشت که تاکنون درانتخابات مجلس در ایران تکرار نشده است در این دوره  مشارکت در هیچ کدام از استان ها کمتر از ۵۰ درصد نبود. از ۲۵ استان :تهران با ۷۴/۵۵ درصد کمترین مشارکت را داشت .بیشترین مقدار مشارکت هم برای استان های : کهکیلویه با ۹۶ درصد و ایلام با ۹۰ درصد و سمنان با ۸۸ درصد است .فقط یک استان(چهر محال و بختیاری ) کاهش مشارکت در مقایسه با دوره قبل را شاهد بود و افزایش مشارکت در ۲۴ استان پدیده این دوره بود .

دوره ششم

دوره ششم در سال ۱۳۷۸ برگزار شد و اولین انتخابات مجلس در دوران سید محمد خاتمی است . از این دوره به بعد بود که انتخابات شوراها به مجموع  انتخابات در نظام جمهوری اسلامی اضافه شد. در این دوره با ۴ درصد کاهش نسبت به دوره قبل میزان مشارکت به ۳۵/۶۷ درصد رسیدو از نظر مقدار شرکت کنندگان در انتخابات رتبه دوم را در بین ادوار انتخابات مجلس دارد . در این دوره تهران با ۸۸/۴۶ درصد با کاهش ۹ درصدی نسبت به دوره قبل مواجه شد , نیز تهران کمترین میزان مشارکت در بین استان های کشور را در این دوره دارد . بغیر از تهران تمام استان ها بالاتر از ۵۰ درصد مشارکت دارند .از ۲۸ استان : ۱۸ استان با کاهش مشارکت و ۴ استان افزایش مشارکت و ۳ استان تقریبا” بدون تغییر بودند و ۳ استان نیز تازه ایجاد شده بودند . بیشترین مشارکت : استان کهکیلویه با ۵/۹۶ درصد ( بالاترین میزان در هشت دوره انتخابات مجلس ) ایلام با ۸۷ درصد و چهار محال و بختیاری با ۸۶ درصد بودند .

دوره هفتم

این دوره در سال ۱۳۸۲ برگزار شد و دومین و آخرین انتخابات مجلس در دوران سید محمد خاتمی است و با میزان مشارکت ۲۱/۵۱ درصد در کل کشوردر بین ادوار انتخابات مجلس کمترین میزان مشارکت را بخود اختصاص داده است نسبت به دوره قبل ۱۶ درصد کاهش در مشارکت را دارد . تهران با ۷۸/۳۶ درصد , کمترین میزان مشارکت در بین استان ها را داردکه نسبت به دوره قبل ۱۰ درصد کاهش دارد . از ۲۸ استان : ۷ استان کمتر از ۵۰ درصد هستند در حالی که در دوره قبل فقط تهران کمتر از ۵۰ درصد بود . ۲۷ استان کاهش مشارکت را دارند و فقط یک استان ( سیستان و بلوچستان ) افزایش در مشارکت را دارد . بیشترین کاهش در این دوره در این استان ها اتفاق افتاد : کردستان از ۷۰ درصد به ۳۲ درصد ,آذربایجان غربی از ۷۱ درصد به ۴۲ درصد ,مرکزی از ۶۸ درصد به ۴۲ درصد ,اصفهان از درصد۶۰ به ۴۰ درصد  ,آذربایجان شرقی از ۶۷ درصد به ۴۵ درصد گیلان از ۷۷ درصد به ۵۰ درصد و کرمانشاه از ۷۱ درصد به ۵۰ درصد .بیشترین مشارکت نیز در استان کهکیلویه با ۸۹ درصد و چهار محال و بختیاری با ۳۵/۷۵ و سیستان و بلوچستان با ۳۸/۷۵ درصد بود . قابل توجه اینکه استان سیستان و بلوچستان در حالی که در دوره اول و دوره سوم  رتبه ماقبل آخر بود  در این دوره رتبه دوم را دارد !

دوره هشتم

این دوره در سال ۱۳۸۶ برگزار شد و اولین انتخابات مجلس در دوران دکتر محمود احمدی نژاد است .این دوره بامشارکت  ۲۹ /۵۱ درصد از شهروندان در کل کشور برگزار شد که نسبت به دوره قبل بدون تغییر است .تهران با میزان مشارکت برابر با ۲۲/۳۰ درصد در بین استانها کمترین مقدار مشارکت را دارد و نسبت به دوره قبل ۶ درصد کاهش دارد . این ششمین دوره است که تهران کمترین استان در کشور است. حد نصاب ۳۰ درصدی برای  تهران بی سابقه در تمام ادوار انتخابات است و کم سابقه در بین تمام استان ها در ادوار هشت گانه انتخابات مجلس است و تنها با کردستان به میزان ۴۹/۲۲ درصد در اولین دوره , سیستان و بلوچستان با ۷۹/۲۹ درصد در اولین دوره و کردستان با ۲۶/۳۲ درصد در هقتمین دوره قابل مقایسه است . از ۳۰ استان : بعد از تهران کمترین مشارکت در استان های : اصفهان ۹۷/۳۹ درصد ,کردستان ۸۳/۴۴ درصد ,یزد ۴۶ درصد , قم ۴۷ درصد و مرکزی با ۴۸ درصد است . جمعا” ۶ استان کمتر از ۵۰ درصد بودند و۲۴ استان بیشتر از ۵۰ درصد .بیشترین مشارکت در استانهای : کهکیلویه با ۹۰ درصد , خراسان جنوبی با ۷۸ درصد و ایلام با ۷۵ درصد است .۱۲ استان افزایش و ۹ استان کاهش و ۸ استان با حداقل ( ۱ درصد ) تغییر  بودند و ۲ استان نیز تازه تاسیس است.

نتایج کلی هشت دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی

- از نظر مشارکت شهروندان در ادوار انتخابات مجلس شورا ,دوره پنجم بیشترین مقدار مشارکت را دارد و پس از آن به ترتیب دوره های ششم , دوم , سوم ,چهارم ,اول ,هفتم و هشتم  هستند .

-  از نظر افزایش مشارکت دوره پنجم بهترین دوره است و در آن ۲۴ استان افزایش مشارکت را دارند .

-  بیشترین افزایش مشارکت در بین استان ها در طول هشت دوره انتخابات متعلق به سیستان و بلوچستان است که مشارکت در آن دو برابر شده و از رتبه ماقبل آخر در دوره اول به رتبه دوم در دوره هفتم ارتقاء یافته است.!

- استان کهکیلویه در ۶ دوره انتخابات رتبه اول و در یک دوره نیز رتبه دوم را دارد .!

- تهران در اکثر دوره ها کمترین مشارکت را داردومشارکت در تهران در حال حاضر نسبت به دوره های اول و دوم به یک دوم کاهش یافته است. !

- استان های مرکزی ,یزد و تهران که در دوره اول در رتبه های اول تا سوم بودند , در آخرین دوره به همراه کردستان ,اصفهان و قم کمترین مشارکت را دارند !

- بعد از دوره اول در اکثر ادوار تنها یک یا ۲ استان کمتر از ۵۰ درصد بودند و این تعداد در ادوار هفتم و هشتم به ترتیب ۷ و ۶ استان است . !

- بیشترین کاهش مشارکت در استانها نیز در دوره هفتم است که ۲۷ استان با کاهش مواجه شدند .